Hoe een zuiniger energieverbruik aanmoedigen?, door Mira Toumi en Fred Dorsimont (Behaven)

In het laatste deel van zijn zesde rapport over beleidsopties noemt het IPCC de bouw elektriciteit als de sectoren die de meeste broeikasgasemissies genereren. Het goede nieuws is dat deze sectoren ook diegene zijn waar op het grote publiek gerichte maatregelen het meeste potentieel hebben om die uitstoot te verminderen.
 
Energiebesparend gedrag in huis aanmoedigen is daarom een prioriteit, die in de huidige geopolitieke context des te belangrijker is. Zozeer zelfs dat sommige regeringen en leveranciers zoals TotalEnergies en Engie onlangs een oproep hebben gelanceerd om minder energie te verbruiken. Hoe kunnen we in dit verband energiebesparing stimuleren?
 
De menselijke factor in het energieverbruik
 
Energieverbruik in huis staat voor een niet-uniform geheel van beslissingen en gedragingen die variëren van het verlagen van de gemiddelde temperatuur tot 18° tot het isoleren van gebouwen en het invoeren van slimme technologieën. Daarnaast spelen gedragingen zoals het rebound effect, dat mensen ertoe brengt meer energie te verbruiken na de renovatie van hun woning.
 
Het beïnvloeden van dergelijk gedrag is niet noodzakelijk gemakkelijk. In de eerste plaats is het energieverbruik in ons dagelijks leven relatief onzichtbaar. Aangezien deze activiteit in de privésfeer plaatsvindt, staat zij bovendien niet bloot aan veel sociale druk die tot een verantwoordelijker gedrag zou kunnen aanzetten. Ten slotte wordt de consumptie-informatie vaak op een ingewikkelde manier gepresenteerd. Zo kan het voor consumenten moeilijk zijn om verbruiksgegevens uitgedrukt in kilowattuur te interpreteren. Of zij zijn bij financiële onzekerheid niet in staat het hoofd te bieden aan het probleem van het energieverbruik.
 
Bij renovatie komen daar nog andere belemmeringen bij, zoals het gebrek aan kennis van de bestaande programma's of van de monetaire en milieuvoordelen ervan. Renovatie wordt ook gezien als een duur, onaangenaam en moeilijk te organiseren proces.
 
Om energiebesparing aan te moedigen, hebben regeringen vaak een beroep gedaan op traditionele instrumenten, zoals regelgeving of prijsstelling. Deze instrumenten gaan ervan uit dat mensen rationeel zijn en de juiste keuzes zullen maken. Maar dit is niet noodzakelijk het geval, gezien de rol van cognitieve vooroordelen bij de besluitvorming. Deze verklaren bijvoorbeeld dat het vooruitzicht van een lagere energierekening niet volstaat om de mensen ertoe aan te zetten hun verbruik te verminderen.
 
Voorbij de traditionele hulpmiddelen
 
Maar gedragswetenschap geeft ons andere instrumenten. Opower heeft bijvoorbeeld aangetoond dat sociale vergelijking - waarbij het verbruik van een gezin op de elektriciteitsrekening wordt vergeleken met dat van zijn meest energie-efficiënte buren - een doeltreffende manier is om een lager verbruik aan te moedigen, zelfs wanneer de consumenten beweren dat zij zich daar niet om bekommeren. De sociale norm is ook effectief gebleken op het gebied van zonnepanelen, waar het zien ervan op het dak van de buren een belangrijke factor is geweest in de beslissing van gezinnen om ze te installeren.
 
Keuzearchitectuur kan ook een rol spelen bij de presentatie van de beschikbare opties op een manier die beslissingen in de richting van duurzame keuzes stuurt. De invoering van de standaardoptie door de keuze voor een groen energiecontract te specificeren, heeft bijvoorbeeld de adoptie met 70% doen toenemen. Dit soort tactiek zou ook kunnen worden toegepast op bijvoorbeeld hernieuwbare energie.
 
Nudges, die beslissingen sturen en tegelijk ruimte laten voor de vrije wil, kunnen bijzonder doeltreffend zijn voor energiebesparend gedrag zoals kleine, repetitieve dagelijkse handelingen zoals het uitschakelen van een elektrisch toestel. Bijvoorbeeld om mensen aan te moedigen het licht uit te doen wanneer zij een kamer verlaten, een snelle en gemakkelijke actie die geen diep nadenken vereist. In dit geval kan een duwtje in de vorm van een sticker een voldoende stimulans zijn om het gebrek aan aandacht te overwinnen en het juiste gedrag aan te moedigen.
 
Voor onderhoudsgedragingen, zoals ervoor zorgen dat een apparaat in goede staat is, waarvoor meer denkwerk en motivatie nodig is, zijn boosts dan weer een beter instrument. Boosts zijn interventies die erop gericht zijn de vaardigheden en de motivatie van individuen om zich op een bepaalde manier te gedragen, te ontwikkelen door hun kennis- en vaardigheidsniveau te verhogen. Dit wordt gedaan door accurate informatie te verstrekken en hen te helpen rekening te houden met hun eigen cognitieve vooroordelen.
 
In dit verband is uit een veldexperiment dat onze collega Mira Toumi in Monaco heeft uitgevoerd, gebleken dat het stimuleren van de vaardigheden en kennis van individuele personen door het stellen van doelen en het geven van gericht advies hen ertoe aanzet onderhoudswerkzaamheden aan hun huizen uit te voeren om specifieke energiebesparingsdoelstellingen te halen.
 
Voor investeringsgedrag, dat zowel kortetermijninvesteringen kan omvatten, zoals de aanschaf van LED-lampen, als grootschalige investeringen op langere termijn, zoals woningrenovatie, zijn er ten slotte nog andere technieken die in overweging kunnen worden genomen. Zo zijn momenten van verandering een venster van mogelijkheden. De wetenschap toont aan dat het aanmoedigen van renovatie van een huis wanneer de bewoners er net zijn komen wonen, een doeltreffende aanpak is.
 
In de huidige politieke en milieucontext hebben regeringen en exploitanten een dubbele taak. Enerzijds zullen zij de noodzaak van energiebesparing proactief en correct aan de bevolking moeten verkopen. Niemand wil een nieuwe golf van protest zoals dat van de gele hesjes zien opkomen. Anderzijds zullen zij energiebesparend gedrag actief en op billijke wijze moeten aanmoedigen. Daartoe is het van essentieel belang dat zij verder gaan dan de traditionele instrumenten en interventies ontwerpen die doeltreffend gericht zijn op de verschillende soorten gedrag die moeten worden veranderd.
 
En morgen dan?
 
Met de groene overgang zullen er nieuwe soorten keuzes ontstaan, zoals automatisering of energiegemeenschappen.
 
Automatisering, d.w.z. het overdragen van de controle over het eigen energieverbruik aan geautomatiseerde systemen, zal gepaard moeten gaan met een hoge mate van vertrouwen in de leveranciers. Maar de uitvoering ervan vereist ook een beter begrip van de mate waarin mensen bereid zijn controle af te staan. Situaties zoals extreme gebeurtenissen kunnen immers tegelijkertijd de behoefte aan automatisering en de behoefte aan individuele controle doen toenemen, hetgeen kan leiden tot het massaal uitschakelen van systemen op kritieke momenten.
 
Het idee van een energiegemeenschap is gebaseerd op de algemene veronderstelling dat we meer gedecentraliseerde energie nodig hebben, b.v. meer zonnepanelen op daken. In een energiegemeenschap is het doel niet alleen energie lokaal te produceren, maar ook lokaal te verbruiken. Dit betekent dat verschillende kleinere entiteiten een centraal netwerk vervangen. In de toekomst is het de bedoeling de leden van deze gemeenschap te betrekken bij de energievoorziening, als onderdeel van de overgang naar duurzame energie. Als iemand bijvoorbeeld thuis zonnepanelen of zelfs een kleine batterij heeft, kan hij besluiten een deel van de zelf opgewekte energie te leveren aan andere leden van zijn gemeenschap.
 
In beide gevallen vergen deze nieuwe gedragingen de ontwikkeling van een op collectieve rationaliteit gebaseerde denkwijze, waarbij rekening wordt gehouden met de behoeften van alle leden van de gemeenschap, ten einde conflicten bij de coördinatie van het energiegebruik te vermijden.
 
Het betrekken van de burgers bij het definiëren van dergelijke oplossingen zal dan ook van cruciaal belang zijn om de aanvaarding, de gelijkheid en de impact te vergroten. Nog een gedragsuitdaging voor de boeg.