De huidige uitdagingen voor de dagbladpers zijn niet klein: ze zijn gigantisch.
De goede werking van onze democratieën is direct afhankelijk van het heldere inzicht dat de publieke opinie heeft in de belangrijkste kwesties waar onze samenlevingen mee te maken hebben. De geschiedenis heeft aangetoond dat die publieke opinie beslist voor manipulatie vatbaar is en dat dit kan leiden tot rampzalige uitwassen. Van oudsher heeft de vrije pers een centrale rol gespeeld in democratische samenlevingen, dankzij zijn professionele redacties die verslag uitbrengen van belangrijke sociale gebeurtenissen, debatten en het politieke, sociale en economische leven...
Een regering zal altijd opscheppen over haar prestaties, een bedrijf zal altijd communiceren over zijn positieve acties, een politieke partij zal kwesties altijd analyseren doorheen haar ideologische prisma en hetzelfde geldt voor een vakbond. De onafhankelijke pers is geen rechter en jury. Zijn journalisten zijn getraind om kritisch te denken. Natuurlijk is de pers niet vrij van vooroordelen en fouten, maar structureel is hij alleen verantwoording verschuldigd aan zijn lezers. De kwaliteit van zijn werk staat garant voor geloofwaardigheid en succes.
En wat de pers zijn vrijheid geeft, is zijn economische autonomie: het is dankzij lezers die zich abonneren (op de krant of op digitale edities) of een krant kopen, dankzij adverteerders, dat kranten journalisten, persagentschappen en alle andere essentiële diensten kunnen betalen, zonder afhankelijk te zijn van een subsidiërende publieke of politieke macht die zich zou kunnen bemoeien met de broodnodige onafhankelijkheid.
Verwoestende concurrentie
In het tijdperk van de papieren krant waren de inkomsten verzekerd: lezers kochten massaal print. Het product was moeilijk te kopiëren. En vooral: de overheid vormde geen concurrentie.
Met de komst van het internet is het economische model radicaal veranderd. Online media zijn moeilijker te commercialiseren, hun inhoud wordt gemakkelijk gekopieerd en de overheid vormt een destructieve concurrent. Sinds het begin van de jaren 2000 hebben persuitgevers geïnvesteerd in de ontwikkeling van digitale media in de vorm van websites en mobiele apps. De bezoekersaantallen van deze digitale media zijn sterk gegroeid, ze liggen hoger dan ooit tijdens het papieren tijdperk.
Toch blijven de inkomsten uit deze digitale economie van de pers tot op vandaag onvoldoende om de kosten voor productie en verspreiding van redactionele inhoud te dekken. En de Vivaldi-regering heeft, door opeens een einde te maken aan de postconcessie voor de krantenbedeling, de pers een rampzalige klap toegebracht. Die komt zo hard aan dat uitgevers vandaag niet weten hoe ze na 2026 nog papieren kranten kunnen blijven uitgeven. Zonder een ingrijpende wijziging in de distributiemethoden, zal het thuisbezorgen van papieren abonnementen in veel geografische gebieden onbetaalbaar worden.
Mislukking van het overheidsbeleid
Begin 2025 moesten we vaststellen dat overheden op elk niveau – Europees, Belgisch, communautair – er niet in geslaagd zijn een juridisch kader te creëren dat de pers in staat zou stellen een leefbaar economisch model te vinden in het digitale tijdperk. Enkele voorbeelden: de Franse Gemeenschap (FWB) voert via de RTBF-website een destructieve concurrentie die de betaalde onlinepers belemmert, de federale regering schafte de postconcessie af met als gevolg een explosie van de distributiekosten, Europa en België slagen er niet in doeltreffende juridische maatregelen te nemen om eerlijke vergoeding te verzekeren voor de inhoud van de pers die wordt geplunderd door internationale platformen en spelers op het gebied van artificiële intelligentie. Tot slot maken de privacywaakhonden het bijzonder moeilijk om de gegevens te verzamelen die nodig zijn om nieuwssites te commercialiseren.
Tijdperk van fake news
Sociale media hebben geleid tot een explosie van alle vormen van nieuwsmanipulatie: van buitenlandse mogendheden tot complotdenkers en activisten. En terwijl we tegenover deze tsunami van fake news de onafhankelijke pers zouden moeten versterken, gebeurt precies het tegenovergestelde.
Brexit, de verkiezing van Donald Trump, de dodelijke bestorming van het Capitool, propaganda vanuit het Kremlin, complottheorieën, controverse rond corona, en de opkomst van links en rechts populisme tonen aan hoe verwoestend de gevolgen van fake news kunnen zijn. Met artificiële intelligentie betreden we een nieuw tijdperk van manipulatie: gemanipuleerde foto's, video's en audio zullen schering en inslag zijn. Het zal steeds moeilijker worden om waarheid van leugen te onderscheiden.
In zo'n context zou je verwachten dat burgers zich steeds meer tot geloofwaardige, professionele informatiebronnen richten. Toch zien we twee tegengestelde bewegingen: hoewel professionele bronnen steeds belangrijker worden om fake news te vermijden, kiest een aanzienlijk deel van de bevolking ervoor om liever fake news te delen dan gecontroleerde informatie…
Een sprankje hoop
De verkiezing van Donald Trump en de politieke opmars van Elon Musk hebben ertoe geleid dat de top van Meta van koers veranderde: het bedrijf gaat de waarheidsgetrouwheid van publicaties op Facebook en Instagram niet langer controleren. De open sluizen van platform X hebben het voormalige Twitter inmiddels omgevormd tot een digitale vuilnisbelt. Dit beleid, dat de extreemrechtse en populistische krachten in de kaart speelt, ondermijnt de veerkracht en fundamenten van onze democratieën: het wantrouwen tegenover de politiek, de afkeer van traditionele media, de toenemende polarisatie van de samenleving, met verbale en fysieke agressie tot gevolg. Onze landen worden zo verzwakt door hun afhankelijkheid van Amerikaanse techreuzen en hun verslaving aan platformen als X, Facebook en Instagram.
De bazen van de GAFAM zouden de slippendragers kunnen worden van radicale en extremistische bewegingen. Dit is het moment van de waarheid. Het is intussen duidelijk: sociale media zijn machtige politieke wapens. Hun algoritmes sluiten ons op in onze overtuigingen of dompelen ons onder in de modderige wateren van complottheorieën en schaamteloze leugens.
Toch kan deze evolutie zich tegen hen keren, op voorwaarde dat een meerderheid van burgers, grote adverteerders en overheden wakker worden. Het enige antwoord op fake news is overvloedige kwaliteitsvolle informatie, gedragen door een bloeiende vrije pers. Daarvoor hebben onze democratieën nood aan veel burgers die zich abonneren op kwaliteitsmedia naar hun keuze. Onze democratieën hebben nood aan verantwoordelijke economische spelers die hun marketingbudget investeren in kwaliteitsmedia. Onze democratieën hebben nood aan beleidsmakers die maatregelen nemen die de opbouw van een digitale pers-economie mogelijk maken. De kans op een historische ommekeer bestaat. Nu nog de wil om ze te grijpen…
OS 2024: ook records voor de openbare omroepen.gif)
.png)
